DIGITALIZACJA W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ: CYBERSECURITY CONCERNS, CORPORATE RESPONSES, AND GOVERNMENT STRATEGIES By Manel Bernadó Arjona
Kwiecień 2021 – Przyjęty przez Komitet Publikacji Blue Europe 15/05/2021
Wraz ze wzrostem złożoności technologii i jej dalszym osadzeniem we wszelkiego rodzaju relacjach społecznych i gospodarczych, wzrasta ekspozycja na cyberzagrożenia, a co za tym idzie – zasadność ciągłego rozwijania i wdrażania odpowiednich systemów cyberbezpieczeństwa. Dotyczy to zwłaszcza krajów Europy Środkowo-Wschodniej (dalej “EŚW”), których zdolność do stawienia czoła cyberzagrożeniom generalnie pozostaje na niższym poziomie w porównaniu z innymi państwami członkowskimi UE.
Zagrożenia dla bezpieczeństwa cybernetycznego mają poważne konsekwencje, począwszy od naruszeń danych i oprogramowania ransomware, aż po ataki na infrastrukturę krytyczną. Jak sugeruje dyrektywa w sprawie bezpieczeństwa sieci i informacji, skutki tych zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego wymagają od rządów przyjęcia wiodącej roli w dążeniu do wysokiego poziomu bezpieczeństwa poprzez ustanowienie strategii bezpieczeństwa cybernetycznego i stałe utrzymywanie zestawu minimalnych zdolności. Jednak nawet tam, gdzie strategie te zostały skutecznie opracowane, nie udaje się zapobiec większości cyberataków na przedsiębiorstwa i osoby fizyczne. W związku z tym instytucje rządowe nie mogą w praktyce samodzielnie zapobiegać, monitorować i reagować na cyberataki na sektor prywatny. Dlatego też firmy zostały zmuszone do podjęcia trudnego przedsięwzięcia polegającego na opracowaniu i utrzymaniu systemów bezpieczeństwa cybernetycznego, które odpierają i minimalizują skutki cyberataków.
Obawy związane z bezpieczeństwem cybernetycznym rosną na całym świecie i we wszystkich branżach, ponieważ częstotliwość i dotkliwość ataków wciąż wzrasta. W konsekwencji, branża cyberbezpieczeństwa wzrosła równie mocno, zwiększając się o jedną trzecią (33,83%) w ciągu ostatnich 3 lat. W wartościach bezwzględnych, globalny rynek – obejmujący wszelkie środki ochrony systemów informatycznych, sprzętu, sieci i danych przed cyberatakami – wzrósł z 137,64B USD w 2017 r. do 184,19B USD w 2020 r. Przy złożonej rocznej stopie wzrostu na poziomie 10,2%, przewiduje się, że do 2023 r. osiągnie on wartość 248,26B USD, co oznacza prawie podwojenie w ciągu 6 lat (STATISTA 2018).
Według opracowanego przez NordVPN Indeksu Ryzyka Cybernetycznego (NordVPN 2020), czynniki takie jak m .in. gospodarka o wyższym dochodzie, zaawansowana infrastruktura technologiczna oraz proces cyfryzacji w danym kraju przyczyniają się do zwiększenia podatności i ekspozycji danego kraju na cyberataki, a empirycznie odpowiadają wyższemu stopniowi cyberprzestępczości.
Ta zależność wyjaśniałaby, dlaczego kraje Europy Środkowo-Wschodniej nie należały w ostatnich dwóch dekadach do krajów najbardziej narażonych na cyberataki. W miarę jak ich gospodarki będą się rozwijać i zmierzać w kierunku cyfryzacji, rzeczywiście staną się bardziej podatne i atrakcyjne dla potencjalnych cyberataków. Zawirowania polityczne z krajami sąsiednimi i objawienie się cyfrowej wojny hybrydowej dramatycznie zwiększają perspektywy dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej, które mogą stać się celem cyberataków sponsorowanych przez państwo (CSIS 2016). Aby poradzić sobie z tym zmieniającym się środowiskiem, kraje Europy Środkowo-Wschodniej powinny kierować swoim wzrostem gospodarczym i procesem cyfryzacji za pomocą odpowiednich strategii rządowych i korporacyjnych, które zapobiegają, odstraszają i przeciwdziałają zagrożeniom cybernetycznym.
Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie opartej na danych analizy postępującego procesu cyfryzacji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w ostatnich latach, ocenę jego implikacji w zakresie cyberbezpieczeństwa oraz opisanie prywatnych i publicznych reakcji podejmowanych w celu rozwiązania problemów związanych z cyberbezpieczeństwem w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
-
Cyfryzacja w krajach Europy Środkowo-Wschodniej
Podobnie jak ich europejscy sąsiedzi, kraje Europy Środkowo-Wschodniej przyjęły cyfryzację jako kluczowy czynnik wzrostu. Cyfryzacja stanowi wyjątkową okazję do pokonania wyzwań gospodarczych i wyjścia z kryzysu COVID-19 silniejszym niż kiedykolwiek. Wysiłki na rzecz rozwoju znaczącej infrastruktury cyfrowej, obok braku branż odziedziczonych, mogą pomóc napędzić ich indywidualny wzrost krajowy i ogólny wzrost regionalny w tych trudnych czasach. W raporcie McKinsey z 2018 r. oszacowano, że cyfryzacja w krajach Europy Środkowo-Wschodniej może dodać ponad 200 mld USD do regionalnego PKB do 2025 r., przy czym branża IT rośnie, stanowiąc nawet 16% ich PKB (Digital McKinsey 2018).
Proces cyfryzacji jest obecnie zatrudniany jako mgliste, szeroko stosowane pojęcie, a rzeczywistość postępującej cyfryzacji jest zakładana w dowolnym miejscu na świecie. Na co faktycznie przekłada się cyfryzacja w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i jakie implikacje za sobą niesie?
Publiczne dane na temat odpowiednich wskaźników uzyskane od Eurostatu i OECD pozwalają dostrzec tendencję wzrostową w wykorzystaniu produktów i usług IT w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w korporacjach, gospodarstwach domowych i nowych formach e-administracji. Ze względu na prostotę i reprezentatywność, w niniejszym artykule analizowane są dane z Polski, Czech, Węgier, Słowacji i Litwy. Dla porównania zamieszczono zagregowane wartości dla Unii Europejskiej (bez Wielkiej Brytanii).
Digitalizacja przedsiębiorstw
Jak firmy w krajach Europy Środkowo-Wschodniej włączyły produkty i usługi IT, aby dostosować się do nowych realiów rynkowych? Czy znalazły innowacyjne rozwiązania problemów biznesowych? Można to ocenić na kilka sposobów. Około połowa korporacji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej wykorzystuje obecnie media społecznościowe do interakcji z rynkiem, a połowa z nich zatrudnia w miejscu pracy pracowników korzystających z komputerów z dostępem do Internetu. Jesteśmy również świadkami wzrostu wykorzystania oprogramowania Enterprise Resource Planning do integracji wewnętrznych procesów dla praktyk e-commerce implikuje głęboką, strukturalną digitalizację firmy.
Większość analizowanych tu krajów Europy Środkowo-Wschodniej generalnie podąża za podobnym trendem wzrostowym. Litwa znajduje się na czele wszystkich wykresów, będąc krajem Europy Środkowo-Wschodniej o najbardziej zdigitalizowanych przedsiębiorstwach. Jej korporacje zwiększyły wykorzystanie komputerów z dostępem do Internetu i mediów społecznościowych o około 50% odpowiednio w ciągu dziewięciu i pięciu lat. Najbardziej imponująca jest ewolucja wykorzystania oprogramowania ERP przez litewskie firmy, która wzrosła o ponad 330% w ciągu dziewięciu lat i uplasowała kraj powyżej zagregowanego poziomu UE.
Za Litwą plasują się Republika Czeska i Słowacja, które odnotowały podobne ścieżki cyfryzacji przedsiębiorstw, osiągając w większości wskaźników pewien stopień parytetu z poziomem UE. Najsłabiej spośród analizowanych krajów Europy Środkowo-Wschodniej radzą sobie Polska i Węgry, które rozpoczęły od najniższych poziomów cyfryzacji, ale mimo to odnotowały wzrost na wszystkich frontach, z mniejszą lub większą intensywnością i z pewnymi wyjątkami.
Ogólnie rzecz biorąc, gospodarki Europy Środkowo-Wschodniej wykazują empiryczne oznaki postępującej cyfryzacji, podążając za trendem swoich zachodnich sąsiadów, polegającym na dalszym włączaniu produktów i usług informatycznych do swoich modeli biznesowych i struktury, a także do sposobów interakcji z klientami.
*% korporacji zatrudniających ponad 10 pracowników, z wyłączeniem sektora finansowego.
Źródło: opracowanie własne z bazy danych Eurostatu (EUROSTAT 2021)
Digitalizacja w gospodarstwach domowych
Cyfryzację możemy mierzyć na poziomie indywidualnym, obserwując, w jakim stopniu gospodarstwa domowe mają dostęp do komputerów i internetu oraz z jaką częstotliwością z nich korzystają. Służą temu takie wskaźniki jak dostęp do internetu w gospodarstwie domowym, abonamenty na szerokopasmową łączność komórkową czy odsetek osób korzystających codziennie z komputera.
Źródło: opracowanie własne na podstawie OECD (OECD 2021a) (OECD 2021b) oraz bazy danych Eurostatu (EUROSTAT 2021)
W ostatnich latach większość populacji w krajach Europy Środkowo-Wschodniej uzyskała dostęp do internetu, przechodząc z początkowego przedziału między 15 a 30% populacji w 2005 roku, do tego między 80 a 90% w 2019 roku. Dostęp do internetu stał się zatem głównym nurtem rzeczywistości dla zdecydowanej większości ich populacji.
Ponadto w ciągu ostatniej dekady we wszystkich analizowanych krajach Europy Środkowo-Wschodniej i w całej UE gwałtownie wzrosła liczba osób korzystających codziennie z komputerów. Dane pokazują, że codzienne korzystanie z komputera wzrosło prawie dwukrotnie w Polsce, Czechach i na Litwie. W sumie w poszczególnych regionach Europy Środkowo-Wschodniej z komputerów korzysta codziennie od 60 do 70% populacji.
Podobnie, powszechne wykorzystanie smartfonów z dostępem do internetu sprzyjało gwałtownemu wzrostowi liczby abonamentów na mobilne łącza szerokopasmowe w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Abonamenty te są rozumiane jako abonamenty umożliwiające prędkość transmisji danych powyżej 256 kbit/s, dające dostęp do Internetu za pomocą protokołu HTTP oraz posiadające połączenie danych za pomocą protokołu internetowego (IP). W niektórych przypadkach liczba tych abonamentów wzrosła niemal dwukrotnie w ciągu ostatnich 10 lat: na Litwie z 34 do 61, w Czechach z 33 do 66. W innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, takich jak Węgry czy Czechy, liczba abonamentów wzrosła dziesięciokrotnie z poziomu niemal nieistniejącego przed dekadą.
E-Government
Instytucje publiczne również wkroczyły w erę cyfrową, automatyzując procesy i zmieniając sposób interakcji z obywatelami. Znacznie wzrósł odsetek osób kontaktujących się z władzami publicznymi za pośrednictwem Internetu. Chociaż w niektórych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, takich jak Czechy i Słowacja, nastąpił spadek tego rodzaju interakcji w latach 2011-2013, obecnie ponad połowa interakcji z władzami publicznymi w krajach Europy Środkowo-Wschodniej odbywa się za pośrednictwem Internetu, na poziomie przewyższającym agregat UE. Jedynym wyjątkiem jest Polska, która pozostaje w tyle za swoimi sąsiadami z Europy Środkowo-Wschodniej, mimo że w ciągu dziewięciu lat zwiększyła o 50% udział interakcji z władzami publicznymi w Internecie.
Ponadto dane ujawniają tendencję wzrostową w zakresie przesyłania przez obywateli UE formularzy wypełnionych ich danymi osobowymi do organów publicznych za pośrednictwem internetu, z poziomu około 20% do ponad 35% osób stosujących tę praktykę. Litwa osiągnęła wyniki lepsze niż UE, a Węgry i Polska osiągnęły poziomy zbliżone do tych, które występują w całej UE. Republika Czeska jest pod tym względem szczególnym przypadkiem: mimo że doświadczyła spadku z 33% do 7% w okresie 2011-2013, od tamtej pory utrzymuje się na poziomie wzrostowym w regionie Europy Środkowo-Wschodniej i jest obecnie zsynchronizowana ze swoimi rówieśnikami. Słowacja wypada słabiej, przechodząc z 11% w 2011 r. do 19% w 2020 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy danych Eurostatu (EUROSTAT 2021)
(ciąg dalszy w części 2)
