Szanse dla krajów Inicjatywy Trójmorza na utrzymanie stosunków dyplomatycznych z Tajwanem

Niniejszy artykuł jest częścią książki “Smok u bram Europy: Chińska obecność na Bałkanach i w Europie Środkowo-Wschodniej” (więcej informacji tutaj) i został wybrany do publikacji w otwartym dostępie na stronie Blue Europe dla szerszego zasięgu. Cytat:

Hazla, Marceli, Szanse państw Inicjatywy Trójmorza na utrzymanie stosunków dyplomatycznych z Tajwanem, w: Andrea Bogoni and Brian F. G. Fabrègue, eds., The Dragon at the Gates of Europe: Chinese Presence in the Balkans and Central-Eastern Europe, Blue Europe, grudzień 2023: s. 57-98. ISBN: 979-8989739806.

1. Wprowadzenie

Od 1971 r., kiedy to przedstawiciele rządu Republiki Chińskiej na uchodźstwie zostali pozbawieni wyłącznych praw do reprezentowania Chin w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ, które następnie zostały przekazane Komunistycznej Partii Chin, status Tajwanu pozostaje nierozwiązany. Tajwan nie jest obecnie reprezentowany w Organizacji Narodów Zjednoczonych ani w powiązanych z nią organizacjach, co utrudnia tajwańskiemu rządowi realizację celów polityki zagranicznej i współpracy międzynarodowej. Jednakże, jak zostanie to przedstawione w tym rozdziale, obecny status quo Tajwanu jest związany nie tylko z kwestiami prawnymi, ale także w dużej mierze zależy od warunków gospodarczych i ustaleń politycznych. W wyniku chińskiej presji gospodarczej i politycznej, sytuacja geopolityczna Tajwanu przypomina nieco sytuację państw Inicjatywy Trójmorza, które znajdują się w dawnej radzieckiej strefie wpływów, do której nawiązuje obecna agresywna rosyjska polityka zagraniczna^[1].

Celem niniejszego rozdziału będzie przedstawienie możliwości utrzymywania stosunków dyplomatycznych z Tajwanem przez kraje Inicjatywy Trójmorza^[2], z uwzględnieniem kontekstu prawnego, gospodarczego i politycznego. Podejście to inspirowane jest teorią ekonomii instytucjonalnej, zgodnie z którą ostateczne ustalenia polityczne są pochodną uwarunkowań prawnych i ekonomicznych^[3], co pomaga wyjaśnić pewne kwestie w stosunkach międzynarodowych^[4] – w tym przypadku status quo Tajwanu. Dlatego też, pomimo istnienia znacznej liczby opracowań dotykających kwestii międzynarodowego statusu prawnego Tajwanu, niniejsza publikacja ma na celu wniesienie do dyskusji na ten temat nieco innej perspektywy niż dotychczas. Rozdział został podzielony na cztery części. W części pierwszej przedstawiono kontekst historyczny międzynarodowego statusu Tajwanu, z uwzględnieniem uwarunkowań prawnych utrzymywania stosunków dyplomatycznych. W części drugiej i trzeciej przedstawiono ekonomiczne i polityczne uwarunkowania utrzymywania stosunków dyplomatycznych z Tajwanem, zarówno w ujęciu ogólnym, jak i z uwzględnieniem specyfiki państw TSI. Przedmiotem części czwartej są perspektywy państw TSI dla utrzymywania stosunków dyplomatycznych z Tajwanem w świetle podniesionych wcześniej argumentów. Przyjętą metodą badawczą jest jakościowa analiza danych statystycznych, literatury i doniesień prasowych. Zakres czasowy badania obejmuje lata 1912-2023 w odniesieniu do wstępu historycznego, ale główny nacisk położony jest na XXI wiek ze względu na większą dostępność danych.

2. Kontekst historyczny i uwarunkowania prawne nawiązania i utrzymywania stosunków dyplomatycznych z Tajwanem

Ze względu na liczne okoliczności historyczne, które miały miejsce w latach 1912-1951, międzynarodowy status prawny Tajwanu pozostaje nierozwiązany^[5]. Po wycofaniu się władz Republiki Chińskiej (ROC) na Tajwan w 1949 roku, wielokrotnie dyskutowano o podwójnej reprezentacji Chin – niestety bez powodzenia. W rzeczywistości zarówno Chińska Republika Ludowa (ChRL), jak i ROC były równie nieugięte, że ich reprezentacja jest jedyną prawowitą reprezentacją całych Chin^[6]. W obliczu niemożności wypracowania kompromisu, Zgromadzenie Ogólne ONZ ostatecznie przyjęło rezolucję 2758 w dniu 25 października 1971 r., która doprowadziła do wydalenia ROC z Organizacji Narodów Zjednoczonych i wszystkich innych powiązanych organizacji^[7].

W celu lepszego zobrazowania zróżnicowanego uznania ROC, warto odnieść się do liczby państw uznających ją na przestrzeni lat (wykres 1). Po znaczącym wzroście w 1928 r. w wyniku nawiązania stosunków ze Stanami Zjednoczonymi, a także dzięki rosnącej liczbie państw przystępujących do ONZ w następstwie powojennej dekolonizacji, ROC zdołał utrzymać wysoki poziom międzynarodowego uznania przez dwie dekady po oderwaniu się od Chin kontynentalnych w 1949 roku. W 1968 r. liczba państw uznających ROC osiągnęła rekordowy poziom 68 podmiotów, co w tamtym czasie stanowiło większość państw członkowskich ONZ. Bezpośrednim skutkiem przyjęcia Rezolucji 2758 w 1971 roku był jednak spadek liczby państw uznających ROC w stosunkach międzynarodowych – z 66 w 1970 roku do 42 w 1972 roku. Kolejne dekady wiązały się również ze wzrostem znaczenia ChRL na arenie międzynarodowej w wyniku reform Deng Xiaopinga i jego następców, które otworzyły kraj na zagraniczne inwestycje i handel^[8]. Tym samym w 2023 r. jedynie 13 państw na świecie utrzymywało oficjalne stosunki dyplomatyczne z Republiką Chińską^[9].

Pomimo niskiego poziomu oficjalnego uznania międzynarodowego, Tajwan^[10] utrzymuje jednak liczne nieoficjalne relacje z 59 państwami członkowskimi ONZ, 3 terytoriami (Guam, Hongkong i Makau), a także wszystkimi państwami członkowskimi Unii Europejskiej^[11]. W ten sposób posiada łącznie 110 przedstawicielstw, co plasuje ją na 31. miejscu na świecie pod względem wielkości utrzymywanej sieci dyplomatycznej^[12].

Wykres 1: Liczba państw uznających Republikę Chińską (Tajwan) w stosunkach międzynarodowych w latach 1912-2023

Źródło: World Population Review, Countries that Recognize Taiwan, https://worldpopulationreview.com/country-rankings/countries-that-recognize-taiwan [dostęp 02.03.2023].

Stanowi to ważny punkt wyjścia do dyskusji na temat uznania Tajwanu na mocy prawa międzynarodowego. W kontekście podstawowych wymogów niezbędnych do uznania danego podmiotu za państwo, najczęściej przyjmowanym punktem odniesienia jest Konwencja z Montevideo z 1933 r., która położyła podwaliny pod najpopularniejszą obecnie praktykę uznawania państw – zgodnie z którą państwo musi posiadać stałą ludność, określone terytorium, rząd oraz zdolność do prowadzenia stosunków międzynarodowych^[13]. O ile możliwość spełnienia tego ostatniego kryterium w przypadku Tajwanu jest ograniczona ze względu na nieprzyjmowanie jego przedstawicieli do ONZ, o tyle Konwencja nie precyzuje dokładnych sposobów prowadzenia stosunków dyplomatycznych. Stąd utrzymywanie nieoficjalnych stosunków dyplomatycznych z szeregiem państw poprzez liczne “Biura Gospodarki, Handlu i Kultury” oraz inne think tanki zamiast tradycyjnych ambasad i konsulatów jest wystarczającą formą spełnienia tego kryterium^[14]. Warto również odnieść się do kwestii tożsamości narodowej Tajwańczyków. Zgodnie z art. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych “Wszystkie narody mają prawo do samostanowienia. Na mocy tego prawa swobodnie określają swój status polityczny i swobodnie dążą do rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego”^[15]. Artykuł 3 tego Paktu wyjaśnia również, że “Państwa Strony niniejszego Paktu zobowiązują się zapewnić mężczyznom i kobietom równe prawo do korzystania ze wszystkich praw obywatelskich i politycznych wymienionych w niniejszym Pakcie”^[16]. Jest to szczególnie istotne w świetle faktu, że wśród osób mieszkających na Tajwanie liczba osób identyfikujących się wyłącznie jako Tajwańczycy wzrosła z 17,6% w 1992 r. do 60,8% w 2022 r., podczas gdy liczba osób identyfikujących się jako Chińczycy spadła z 25,5% do 2,7% w tym samym okresie^[17]. Wynika z tego jasno, że obywatele Tajwanu coraz bardziej podkreślają swoją odrębną tożsamość narodową, która różni się od tożsamości obywateli Chin – stąd ich prawo do samostanowienia. Ponieważ Chiny są sygnatariuszem Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych od 1998 roku^[18], oznacza to, że odmawianie Tajwanowi prawa do samostanowienia stanowi naruszenie prawa międzynarodowego, biorąc pod uwagę brzmienie art. 3. Kolejną kwestią, o której warto wspomnieć w tym kontekście, są rzeczywiste intencje państw członkowskich ONZ podczas głosowania za rezolucją 2758. Zgodnie z jej brzmieniem, Zgromadzenie Ogólne zamierzało jedynie przyznać Chińskiej Republice Ludowej miejsce zajmowane przez Republikę Chińską w Zgromadzeniu Ogólnym i Radzie Bezpieczeństwa, co znajduje odzwierciedlenie w oficjalnych zapisach historycznych i protokołach z posiedzeń^[19]. Rezolucja nie rozstrzygała jednak innych kwestii, takich jak niezależny udział Tajwanu w organach ONZ – a zatem Organizacja Narodów Zjednoczonych ma prawną swobodę uznania, że Tajwan posiada wszystkie cechy państwowości i przyjęcia go jako nowego członka^[20]. Jest to szczególnie ważne, biorąc pod uwagę obecny brak oficjalnej reprezentacji ludności Tajwanu w ONZ i powiązanych organizacjach. Zgodnie bowiem z art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych, głównymi celami Organizacji są utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami oraz rozwiązywanie problemów w drodze współpracy międzynarodowej^[21]. Odmawianie Tajwanowi prawa do reprezentowania prawie 24-milionowej populacji^[22]  w Zgromadzeniu Ogólnym, a tym samym znaczne utrudnianie mu możliwości realizacji tych celów, jest zatem wyraźnym zaprzeczeniem wartości leżących u podstaw całej Organizacji Narodów Zjednoczonych. Dlatego też, jak trafnie zauważył Anthony Blinken, “wykluczenie Tajwanu podważa ważną pracę ONZ i powiązanych z nią organów”^[23].

3. Warunki ekonomiczne

Zdecydowana większość krajów nie uznaje obecnie Tajwanu w oficjalnych stosunkach dyplomatycznych, ponieważ groziłoby to odwetowym zerwaniem stosunków przez stronę chińską, zgodnie z polityką “jednych Chin” Komunistycznej Partii Chin. Taki wynik byłby niepożądany dla większości gospodarek ze względu na rosnące znaczenie Chin na arenie międzynarodowej. W latach 1978-2020 udział Chin w całkowitym światowym eksporcie towarów wzrósł z 0,8% do 14,7%, co jest obecnie najwyższym wynikiem na świecie i niemal dwukrotnie przewyższa udział zajmujących drugie miejsce Stanów Zjednoczonych (8,1% w 2020 r.)^[24]. Jednocześnie udział Chin w globalnym eksporcie części, komponentów i półproduktów, które są najczęściej wykorzystywane przez gospodarki uprzemysławiające się i wschodzące, również znacznie wzrósł – w wielu sektorach wynosi on kilka procent, osiągając nawet rekordowe 36% w przypadku tekstyliów i odzieży (wykres 2). Tym samym coraz więcej państw staje się ściśle powiązanych gospodarczo z Chinami, co wymusza pozytywne relacje dyplomatyczne z ChRL^[25].

W tej sytuacji pewne kluczowe punkty strategiczne zyskują więc na znaczeniu na arenie międzynarodowej, ze względu na swój potencjał surowcowy, gospodarczy, technologiczny czy geopolityczny. Jednym z takich punktów jest Tajwan, co związane jest z jego kluczową rolą w globalnych łańcuchach wartości zaawansowanych technologii. Założona w 1987 roku państwowa spółka TSMC(Taiwan Semiconductor Manufacturing Company) w ciągu ostatnich dekad stała się najbardziej zaawansowaną technologicznie firmą w branży na świecie, odpowiedzialną za produkcję znacznej części najbardziej zaawansowanych mikroprocesorów, które stanowią obecnie trzon współczesnych rozwiniętych gospodarek^[26].

Rysunek 2: Udział Chin w globalnym eksporcie części, komponentów i półproduktów według sektorów w 2002 i 2019 r

Źródło: C. Razo, China’s participation in global value chains, “Flourish”, 03.05.2021, https://public.flourish.studio/visualisation/5871475/ [dostęp 07.03.2023].

Jednocześnie poziom koncentracji na rynku mikroprocesorów staje się źródłem coraz większego niepokoju i napięcia. Rzeczywiście, ze względu na mnogość zastosowań i rosnącą liczbę branż zależnych od ich produkcji, mikroprocesory stały się branżą strategiczną. Tymczasem 90% wszystkich układów pamięci i 75% układów logicznych produkowanych jest w krajach Azji Wschodniej, w szczególności na Tajwanie (20%) i w Korei Południowej (19%)^[27]. Tajwan jest również niemal wyłącznym producentem najbardziej zaawansowanych mikroprocesorów z odstępami między tranzystorami mniejszymi niż 10 nanometrów, odpowiadając za 92% ich globalnej produkcji (rysunek 3).

Rysunek 3: Globalna produkcja chipów według regionu, 2019 r

Źródło: Boston Consulting Group & Semiconductor Industry Association, Strengthening the Global Semiconductor Supply Chain in an Uncertain Era, Boston, Massachusetts 2021, s. 35.

Poziom tych napięć można było zaobserwować w pełnej krasie po raz pierwszy w latach 2018-2019, kiedy to Stany Zjednoczone weszły w konflikt handlowy z Chinami po nałożeniu kilkuprocentowych ceł na towary o wartości blisko 0,5 bln USD^[28]. Niezależnie od ekonomicznych skutków konfliktu, zdaniem wielu autorów stał się on istotnym punktem zwrotnym w relacjach chińsko-amerykańskich, od którego Chiny zaczęły bardziej zdecydowanie i otwarcie kwestionować hegemonię USA oraz aspirować do osiągnięcia supremacji technologicznej^[29]. W tym celu Chiny będą jednak musiały przejąć kontrolę nad Tajwanem, biorąc pod uwagę jego kluczową rolę na rynku chipów.

Biorąc pod uwagę szerszy kontekst rywalizacji USA i Chin, kraje TSI są szczególnie interesującym przypadkiem. Inicjatywa Trójmorza została ciepło przyjęta przez USA ze względu na jej potencjał do ograniczenia chińskich wpływów w regionie Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW) i jest czasami określana jako “amerykański Jedwabny Szlak”^[30]. Rosnące znaczenie regionu ilustruje fakt, że w 2012 r. Chiny ustanowiły Inicjatywę 16 1 (obecnie 14 1), której celem było stworzenie “pomostu w zakresie łączności euroazjatyckiej oraz osiągnięcie zaawansowanego poziomu koordynacji politycznej i wzajemnego zrozumienia między Pekinem a 16 krajami Europy Środkowo-Wschodniej w obszarach infrastruktury, wysokich i zielonych technologii”^[31], a zestaw krajów objętych obiema inicjatywami był stosunkowo podobny^[32] (rysunek 4).

Rysunek 4: Kraje TSI i kraje Inicjatywy 14+1

Źródło: MapChart, https://www.mapchart.net/europe.html [dostęp: 05.10.2023].

Jednak po dekadzie współpracy zaczęła pojawiać się krytyka formatu promowanego przez Chiny, ze względu na nierówny podział korzyści^[33]. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej służyły bowiem jako rozszerzenie gospodarczej strefy wpływów Państwa Środka, nie otrzymując w zamian oczekiwanego napływu BIZ (Tabela 1).

Można zauważyć, że chińskie BIZ w regionie Europy Środkowo-Wschodniej wyniosły mniej niż 11 mld USD w latach 2012-2020, w porównaniu do 205 mld USD całkowitego napływu BIZ w latach 2010-2019. Średni roczny napływ chińskich BIZ jako % średniego rocznego całkowitego napływu BIZ pokazuje również, że dla większości krajów w regionie (z wyjątkiem Węgier i Serbii) chińskie inwestycje nie były ważnym źródłem BIZ. Innym problemem związanym z chińskimi BIZ jest sposób, w jaki ewoluowała ich natura. Pierwsza fala chińskich inwestycji w regionie Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2010-2014 miała głównie charakter greenfield^[34], jednak w kolejnych latach strumień BIZ stał się bardziej zorientowany na brownfield, zwłaszcza w telekomunikacji i innych branżach cyfrowych^[35].

Tabela 1: Napływ chińskich BIZ w porównaniu do całkowitego napływu BIZ do 16 krajów Inicjatywy 1, 2012-2020

Źródło: Macrotrends, Euro Dollar Exchange Rate (EUR USD) – Historical Chart, https://www.macrotrends.net/2548/euro-dollar-exchange-rate-historical-chart [dostęp: 05.10.2023]; T. Matura, Chińskie inwestycje w Europie Środkowo-Wschodniej: A reality check. Budapest 2021, s. 14; UNCTAD, World Investment Report 2020: International Production Beyond the Pandemic, Nowy Jork 2020, s. 260-263.

Stało się to zatem początkiem dyskusji na temat cyberbezpieczeństwa regionu, biorąc pod uwagę rosnący wpływ Chin na technologię sieci 5G, kontrolę przepływu danych ze względu na współpracę Huawei z wieloma dostawcami usług telekomunikacyjnych i wynikające z tego obawy o szpiegostwo^[36].

W kontekście obecnych relacji handlowych Chin z krajami Europy Środkowo-Wschodniej warto odnieść się do wartości wymiany handlowej między Chinami a członkami TSI (tabela 2). Ponownie, podobnie jak w przypadku BIZ, najważniejszym uderzającym wnioskiem jest nierówny podział korzyści. Wartość całkowitego eksportu krajów TSI do Chin stanowi mniej niż 20% całkowitej wartości importu krajów TSI z Chin. Z tą nierównością związana jest struktura handlu między tymi krajami. Podczas gdy około 50% chińskiego eksportu do krajów TSI stanowią maszyny i elektronika, niektóre z krajów TSI służą głównie jako chińskie repozytorium zasobów – na przykład w 2021 r. produkty mineralne odpowiadały za ponad 60% greckiego eksportu do Chin, artykuły miedziane stanowiły 49% bułgarskiego eksportu do Chin, podczas gdy drewno stanowiło prawie 40% całego łotewskiego eksportu do Chin^[37]. Nie będąc częścią TSI, niektóre kraje Bałkanów Zachodnich również wyraziły zaniepokojenie tą kwestią – Albania skupiła się na eksporcie rudy chromu (38% całego eksportu do Chin), Macedonia na żelazostopach (65%), a Serbia na rudzie żelaza (48%)^[38]. Kwestia ta była podnoszona przez Parlament Europejski od kilku lat, sugerując, że format 16 1 służy głównie jako platforma dla Chin do uzyskania większego dostępu do rynku europejskiego, nie oferując jednocześnie wzajemności w zakresie otwartości rynku^[39]

Tak więc dla żadnego z krajów TSI Chiny nie są kluczowym importerem – z wyjątkiem Bułgarii, dla żadnego z poszczególnych krajów udział eksportu do Chin nie przekracza 3% wartości ich całkowitego eksportu, a dla całego regionu wskaźnik ten wynosi 1,79%. Chiny odgrywają stosunkowo ważniejszą rolę jako dostawca dla krajów TSI – zaspokajając 8,68% całkowitego importu regionu. Polska (45,8 mld USD, w tym 51% maszyn i elektroniki) i Czechy (20,9 mld USD, w tym 72% maszyn i elektroniki) odpowiadają za ponad połowę wartości importu krajów TSI z Chin. W związku z tym, w przypadku chęci osiągnięcia większego stopnia niezależności gospodarczej od Chin poprzez dążenie do nawiązania bliższych relacji z Tajwanem, można stwierdzić, że polityka Polski i Czech będzie w dużej mierze determinować kształt dalszych relacji handlowych Chin z krajami TSI^[40].

Tabela 2: Wartość wymiany handlowej między krajami TSI a Chinami w 2021 r

Kraj	Eksport ogółem (mld USD)	Eksport do Chin (mld USD)	Eksport do Chin jako % całkowitego eksportu	Import ogółem (mld USD)	Import z Chin (mld USD)	Import z Chin jako % całkowitego importu
Austria	198	5.91	2.98 %	203	7.43	3.66 %
Bułgaria	43.3	1.49	3.44 %	45.8	2.56	5.59 %
Chorwacja	22.8	0.323	1.42 %	34.9	1.66	4.76 %
Czechy	225	3.22	1.43 %	198	20.9	10.56 %
Estonia	21.9	0.279	1.27 %	26.2	1.55	5.92 %
Grecja	82	1.23	1.50 %	113	12.6	11.15 %
Węgry	137	2,63	1.92 %	136	10.8	7.94 %
Łotwa	20	0.218	1.09 %	14.4	1.14	4.67 %
Litwa	40.8	0.316	0.77 %	42.7	2.16	5.06 %
Polska	323	3.76	1.16 %	354	45.8	12.94 %
Rumunia	90.8	1.57	1.73 %	111	6.89	6.21 %
Słowacja	104	2.87	2.76 %	101	5.6	5.54 %
Słowenia	46.7	0,464	0.99 %	57.1	6.59	11.54 %
Kraje TSI	1 355.3	24.28	1.79 %	1 447.1	125.68	8.68 %

Źródło: Baza danych Obserwatorium Złożoności Gospodarczej, https://oec.world/en [dostęp: 05.10.2023].

4. Okoliczności polityczne

Niestety, napięcia geopolityczne znalazły swoje ujście podczas rosyjskiej inwazji na Ukrainę²⁴ lutego 2022 roku. Ze względów strategicznych i ideologicznych Chiny i Rosja coraz częściej zaczęły współpracować przeciwko państwom zachodnim, stąd można przypuszczać, że Pekin był świadomy rosyjskich planów inwazji^[41] – zwłaszcza, że obecna sytuacja daje Chinom doskonałą okazję do obserwowania błędów rosyjskiej armii, a także odpowiedzi państw zachodnich na agresję poprzez sankcje gospodarcze i dostawy broni^[42]. Wiedza ta może z kolei zostać wykorzystana w przyszłości, biorąc pod uwagę, że według amerykańskiego wywiadu Xi Jinping nakazał chińskiej armii “osiągnięcie gotowości do przeprowadzenia inwazji na Tajwan w 2027 roku“^[43]. Nie oznacza to jednak, że do takiej inwazji faktycznie dojdzie – zdecydowana reakcja państw zachodnich w obliczu wojny niedaleko wschodniej granicy Unii Europejskiej zaskoczyła bowiem wszystkich, w tym Władimira Putina, który spodziewał się powtórki sytuacji po aneksji Krymu w 2014 roku, kiedy to odwet UE oscylował głównie w wymiarze dyplomatycznym^[44]. Może to więc również doprowadzić Pekin do wniosku, że ewentualna inwazja na Tajwan nie byłaby opłacalnym przedsięwzięciem. Staje się to coraz bardziej prawdopodobne w obliczu twardego stanowiska państw zachodnich wobec wojny w Ukrainie, a także chińskich planów zbrojnego zajęcia Tajwanu. W sierpniu 2023 r. łączne straty (w tym zabitych i rannych) armii rosyjskiej mogą sięgać już 500 tys. żołnierzy i znacznej części sprzętu wojskowego posiadanego przez nią na początku wojny^[45], co stanowi wielokrotność strat poniesionych przez stronę ukraińską. Biorąc pod uwagę fakt, że według oficjalnych statystyk chińska armia w wielu aspektach znacząco ustępuje rosyjskiej^[46], oznacza to, że jej potencjał do przeprowadzenia udanej inwazji zbrojnej na Tajwan jest jeszcze mniejszy – co zaczęły dostrzegać państwa zachodnie, ze Stanami Zjednoczonymi na czele.

W sierpniu 2022 r. przewodnicząca Izby Reprezentantów USA Nancy Pelosi spotkała się z ministrem spraw zagranicznych i prezydent Tajwanu, chcąc zademonstrować swoje “niezachwiane zaangażowanie we wspieranie kwitnącej tajwańskiej demokracji“^[47], co wywołało niezwykle ostrą reakcję strony chińskiej^[48]. W odpowiedzi na te działania, prezydent Joe Biden wykonał znaczący krok w kierunku odejścia od doktryny strategicznej dwuznaczności, która obowiązywała przez ponad 50 lat, jasno deklarując, że Stany Zjednoczone będą bronić Tajwanu “jeśli rzeczywiście dojdzie do bezprecedensowego ataku” poprzez bezpośrednie zaangażowanie jego wojsk^[49].

Również Japonia w ostatnich latach zaczęła odchodzić od strategii dwuznaczności, którą przyjęła w powojennych dziesięcioleciach, starając się uniknąć wzrostu antyjapońskich ruchów nacjonalistycznych w chińskim społeczeństwie^[50]. W 2021 r. wysoki rangą japoński urzędnik odniósł się do Tajwanu w oficjalnym oświadczeniu, używając po raz pierwszy słowa “kraj”, a nie “region”, jak wcześniej, co sugeruje znaczącą zmianę w poprzednim podejściu^[51]. Istotnym punktem zwrotnym mogły być również poglądy premiera Japonii Shinzo Abe, który przez lata opowiadał się za silniejszymi środkami gwarantującymi suwerenność Tajwanu, sugerując, że “ewentualność Tajwanu jest ewentualnością dla Japonii“^[52]. Pod koniec 2022 r. nowy premier Japonii Fumio Kishida ogłosił plany zwiększenia wydatków na obronność do 2% PKB do 2027 r.^[53]. Wybór daty sugeruje, że jest to bezpośrednio związane z rozkazem Xi Jinpinga, aby “osiągnąć gotowość do inwazji na Tajwan do 2027 roku“, spełniając w ten sposób funkcję odstraszającą przed chińskimi ambicjami.

Państwa członkowskie Unii Europejskiej również zaczęły zacieśniać stosunki z Tajwanem, nazywając go “ważnym partnerem i demokratycznym sojusznikiem w regionie Indo-Pacyfiku ” w 2021 r. i wysyłając pierwszą w historii delegację dyplomatyczną z Parlamentu Europejskiego^[54]. Odbywa się to jednak w szerszym kontekście dyplomatycznym – UE stara się bowiem obecnie manewrować pomiędzy wyrażaniem poparcia dla niepodległości Tajwanu a respektowaniem polityki “jednych Chin”, gdyż utrzymanie pozytywnych relacji z Pekinem, a tym samym możliwość wywierania presji politycznej na Kreml, może okazać się kluczowe dla zakończenia konfliktu w Ukrainie^[55]. Tym samym, choć państwa europejskie nie prezentowały tak jednoznacznego stanowiska jak USA czy Japonia, można zaobserwować ich rosnące poparcie dla Tajwanu.

W szczególności kraje Europy Środkowo-Wschodniej bardzo negatywnie oceniły stanowisko Chin w sprawie wojny w Ukrainie. Jak wspomniano wcześniej, państwa regionu już od dłuższego czasu dostrzegały nierównomierny rozkład korzyści związanych ze współpracą z Chinami (zwłaszcza w obszarze bezpośrednich inwestycji zagranicznych i handlu towarami), szczególnie w kontekście wychodzenia gospodarki UE z globalnego kryzysu finansowego i kryzysu strefy euro, które pierwotnie stały się ważnymi argumentami za nawiązaniem współpracy z Chinami w 2012 roku^[56]. Pierwsza połowa 2010 roku była rzeczywiście bardzo produktywnym okresem w rozwoju stosunków europejsko-chińskich, biorąc pod uwagę, że UE chciała zdywersyfikować swoje stosunki zewnętrzne po kryzysie gospodarczym, podczas gdy Chiny poszukiwały nowych rynków zbytu dla zgromadzonego kapitału^[57]. Frustracja i rozczarowanie współpracą z Chinami narasta jednak w regionie Europy Środkowo-Wschodniej już od kilku lat, zwłaszcza w kontekście chińskich gróźb politycznych pod adresem państw, które zdecydowały się nadać priorytet relacjom z Tajwanem, takich jak ostrzeżenie przewodniczącego czeskiego Senatu, że “zapłaci wysoką cenę” za oficjalną wizytę na Tajwanie w 2020 roku^[58], objęcie Litwy sankcjami gospodarczymi za decyzję o otwarciu przedstawicielstwa Tajwanu^[59], czy szerzenie oficjalnej chińskiej propagandy za pośrednictwem licznych Instytutów Konfucjusza^[60]. Niemniej jednak, chińskie stanowisko^[61] odnoszące się do wojny w Ukrainie stało się najważniejszym punktem zwrotnym w relacjach z krajami Europy Środkowo-Wschodniej, które zaczęły traktować Pekin jako jawne zagrożenie.

Wynika to z faktu, że pomimo deklaracji o poparciu dla globalnego pokoju, zarówno Chiny, jak i Rosja wydają się być gotowe do atakowania lub zastraszania stron trzecich, zwłaszcza tych mniejszych i słabszych militarnie lub gospodarczo. Podczas gdy Moskwa robi to za pomocą bezpośrednich środków militarnych, Pekin woli używać pośrednich środków przymusu, aby wpływać na zachowanie innych krajów^[62]. Dlatego też doświadczenia Tajwanu i państw Europy Środkowo-Wschodniej dotyczące ich relacji z większymi, asertywnymi mocarstwami regionalnymi przyczyniły się do politycznego zbliżenia państw Europy Środkowo-Wschodniej z Tajwanem^[63]. W 2022 r. Środkowoeuropejski Instytut Studiów Azjatyckich uruchomił Centrum Stosunków EŚW-Tajwan, które jest “wyspecjalizowaną jednostką, której zadaniem jest tworzenie i rozpowszechnianie wiedzy eksperckiej niezbędnej do zapewnienia zrównoważonego rozwoju stosunków między Tajwanem a UE, ze szczególnym uwzględnieniem krajów EŚW“, a jednym z filarów jego działalności będą stosunki polityczne i bezpieczeństwo^[64]. W 2023 r. prezydent Tajwanu Tsai Ing-wen nawiązała również bliższe relacje z prezydentem-elektem Czech Petrem Pavlem, ministrem spraw zagranicznych Litwy Gabrieliusem Landsbergisem oraz wieloma przedstawicielami Słowacji i Polski^[65], co spowodowało, że kraje Europy Środkowo-Wschodniej stały się kluczowymi czynnikami rozwoju stosunków UE-Tajwan, stanowiąc 60% wszystkich interakcji między podmiotami UE i Tajwanu^[66]. W wyniku ocieplenia politycznego coraz większa liczba wspieranych przez Tajwan firm venture capital chce rozszerzyć swoje inwestycje w Europie Środkowo-Wschodniej i działać jako pomost dla startupów, które chcą rozwijać swoją działalność w Azji i poza nią – zwłaszcza biorąc pod uwagę, że tajwańskie firmy chciałyby również zaangażować się w odbudowę Ukrainy po wojnie^[67].

Biorąc wszystko pod uwagę, ostatnie propozycje i działania podjęte przez administracje krajów bałtyckich, Polski, Czech, Słowacji i innych w odniesieniu do Rosji i Chin sygnalizują bardziej proaktywną i pewną siebie politykę zagraniczną w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i pozwalają przypuszczać, że członkowie TSI będą coraz bardziej ograniczać ambicje gospodarcze Chin w nadchodzących latach^[68].

5. Dyskusja na temat perspektyw utrzymania przez kraje TSI stosunków dyplomatycznych z Tajwanem

Jak wskazano w całym rozdziale, od strony prawnomiędzynarodowej nie ma przeciwwskazań do nawiązania stosunków dyplomatycznych z Tajwanem. Jednocześnie obecne warunki gospodarcze pozwalają na inne wnioski i reakcje polityczne niż miało to miejsce jeszcze dekadę temu. W świetle przytoczonych dotychczas informacji można zatem stwierdzić, że kwestia utrzymywania stosunków dyplomatycznych z Tajwanem zależy obecnie w dużej mierze od ustaleń politycznych. Decyzja w tym zakresie powinna być zatem dostosowana do agendy i celów każdego państwa (lub grupy państw), które rozważa nawiązanie nieoficjalnych lub oficjalnych stosunków z Tajwanem. Biorąc jednak pod uwagę zachodnią afiliację autora, niniejsza sekcja poświęcona będzie formułowaniu rekomendacji o charakterze politycznym dla państw TSI, z uwzględnieniem dotychczasowych rozważań.

Pierwszą i najistotniejszą kwestią, od której należy rozpocząć ten przegląd, jest oczywiście potrzeba uniknięcia konfliktu zbrojnego. Do niedawna możliwość wybuchu konfliktu na linii USA-Chiny była bardzo odległa i mało prawdopodobna, jednak od 2000 roku, kiedy to Chińska Republika Ludowa rozpoczęła szeroko zakrojoną kampanię lobbingową mającą na celu zwiększenie poparcia dla zasady “jednych Chin” na arenie międzynarodowej, napięcia związane ze statusem Tajwanu stale rosną. W związku z tym, dziś temat minimalizowania ryzyka wojny pomiędzy dwoma najpotężniejszymi mocarstwami na świecie znajduje się w agendzie amerykańskich sił zbrojnych^[69]. Niemniej jednak, jak widać na przykładzie Stanów Zjednoczonych i Japonii, jednocześnie przyjmują one strategię zwiększania swojego potencjału militarnego do poziomu pozwalającego na skuteczne odstraszanie agresorów, co jest jednym z głównych powodów, dla których sytuacja ta określana jest przez niektórych analityków mianem “drugiej zimnej wojny”^[70]. Ponieważ jednak żadna ze stron nie chce doprowadzić do sytuacji, w której Chiny mogłyby poczuć się sprowokowane do inwazji, działania te mają charakter czysto defensywny. W związku z tym optymalnym rozwiązaniem w obecnej sytuacji wydaje się zwiększanie własnych zdolności obronnych, wraz ze sprzętem, który w razie konfliktu może być łatwo przekazany obrońcom Tajwanu. Podobnej reakcji można spodziewać się ze strony państw TSI, biorąc pod uwagę rekordowe wydatki obronne planowane na najbliższe lata przez wiele z nich, z Polską na czele^[71].

Po drugie, warto również wspomnieć o strategii zmniejszania stopnia zależności gospodarczej od Chin, a tym samym ograniczania ich zdolności do wywierania presji politycznej. Jak można zaobserwować na wykresie 3, Chiny w ciągu ostatnich dziesięcioleci stały się niezwykle ważną gospodarką dla globalnych łańcuchów wartości, szczególnie w eksporcie części, komponentów i półproduktów. Umożliwiło im to rozprzestrzenienie rosnącej strefy wpływów wśród gospodarek rozwijających się i wschodzących, znacznie poszerzając krąg krajów wyrażających poparcie dla polityki “jednych Chin”. Realizowany od kilku lat projekt Nowego Jedwabnego Szlaku, pomimo swojego potencjału do wspierania rozwoju gospodarczego państw wchodzących w jego skład, będzie również oznaczał znaczny wzrost stopnia ich wzajemnych powiązań z Chinami. Dlatego też kraje, które chcą zachować decyzyjność w kwestii utrzymywania stosunków dyplomatycznych z Tajwanem, powinny rozważyć stopniowe zmniejszanie stopnia swojej zależności gospodarczej od Chin.

Do tego samego wniosku doszły państwa członkowskie Unii Europejskiej, które dążą do osiągnięcia 20% udziału w globalnej produkcji półprzewodników do 2030 r.^[72], w odpowiedzi na malejącą odporność Europy na zakłócenia w dostawach w ostatnich dziesięcioleciach, ze względu na geograficzną koncentrację łańcuchów dostaw w wielu branżach. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku krajów TSI, które od dekady są celem chińskiej propagandy politycznej, eskalującej w ostatnich latach do poziomu zagrożeń gospodarczych i politycznych. Jak jednak pokazują tabele 1 i 2, kraje Europy Środkowo-Wschodniej i TSI nie są gospodarczo zależne od Chin, w przeciwieństwie do wielu krajów rozwijających się w ramach inicjatywy Nowego Jedwabnego Szlaku. Pozostawia im to większe pole manewru przy kształtowaniu relacji z Pekinem, co oznacza swobodę wyboru w zakresie nawiązywania stosunków dyplomatycznych z Tajwanem. Należy jednak pamiętać, że pełna regionalizacja globalnej gospodarki, która może nastąpić po przyjęciu przez państwa EŚW twardego stanowiska wobec Tajwanu, może nieść ze sobą istotne ryzyko wzrostu napięć pomiędzy wschodzącymi blokami^[73], stąd całkowite zaprzestanie współpracy gospodarczej z Chinami byłoby wysoce niepożądane. Zamiast tego należy rozważyć stopniowe uniezależnianie się w kluczowych sektorach gospodarki^[74].

Kolejna, trzecia kwestia dotyczy sfery dyplomatycznej i ewentualnej aktywności na forum ONZ i innych organizacji międzynarodowych. W kontekście powyższych argumentów zasadne będzie kwestionowanie forsowanej obecnie przez Pekin interpretacji rezolucji nr 2758, która miała na celu jedynie rozwiązanie kwestii podwójnej reprezentacji Chin w Zgromadzeniu Ogólnym, natomiast w żaden sposób nie negowała prawa Tajwanu do samostanowienia.

Nie będzie jednak konieczne negowanie polityki “jednych Chin” – wystarczy bowiem zastrzec, że jest ona w pełni akceptowalna w odniesieniu do niekwestionowanego prawa Komunistycznej Partii Chin do rządzenia Chinami, ostatecznie rozwiązując problem podwójnej reprezentacji. Nie jest to jednak tożsame ze sprawowaniem suwerenności nad Tajwanem, który zgodnie z prawem międzynarodowym spełnia przesłanki do uznania go za państwo, a tym samym ma prawo do samostanowienia. Kraje demokratyczne powinny zatem naciskać na organizacje związane z ONZ, a także inne (takie jak Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna; ISO), aby cofnęły swoje decyzje o użyciu sformułowań wskazujących na suwerenność Chin nad Tajwanem, w szczególności“Tajwan, prowincja Chin“^[75]. Państwa TSI mogłyby również wypracować stanowisko wobec Tajwanu podobne do uzasadnienia amerykańskiej ustawy Taiwan Relations Act, która nakazuje traktowanie Tajwanu na równi z innymi państwami, pozwala na świadczenie niezbędnych usług obronnych i uznaje go za de facto obce państwo – pomimo braku oficjalnych stosunków dyplomatycznych^[76]. Polska może odegrać kluczową rolę w tym względzie, biorąc pod uwagę jej pozycję wśród państw TSI, a także jej dotychczasową wysoce restrykcyjną politykę jednych Chin wśród wysiłków rządu, aby uniknąć antagonizowania Pekinu^[77].

Powyższe rekomendacje dotykają trzech głównych sfer aktywności – dyplomatycznej, gospodarczej i militarnej – które mogą zostać wykorzystane przez państwa TSI chcące zademonstrować wsparcie dla Tajwanu w jego długiej walce o podmiotowość międzynarodową, w obliczu zmian zachodzących na arenie międzynarodowej. Nie stanowią one jednak zamkniętego katalogu, a mają jedynie na celu zwrócenie uwagi na najważniejsze kwestie w świetle rozważań poruszonych w niniejszym artykule. Należy pamiętać, że pomimo konieczności realizacji przez każde państwo własnych celów politycznych, w przypadku Tajwanu ostateczna decyzja co do kształtu stosunków dyplomatycznych z pozostałymi aktorami powinna należeć do samych Tajwańczyków. Można bowiem argumentować, że obecna sytuacja stanowi w pewnym sensie optymalne status quo, do którego zdołali się oni przyzwyczaić i przystosować^[78], dzięki czemu nie grozi im chińska inwazja – a w ogólnym rozrachunku brak międzynarodowego uznania nie stanowi już dla nich istotnej przeszkody w nawiązywaniu nieformalnych relacji z pozostałymi aktorami^[79].

6. Podsumowanie

Obecny status Tajwanu został ukształtowany przez wiele okoliczności historycznych, prawnych, gospodarczych i politycznych. Jak podkreślono w niniejszym artykule, zasada “jednych Chin” promowana przez Chińską Republikę Ludową, zgodnie z którą Tajwan powinien być traktowany jako chińska prowincja, nie ma ugruntowania w prawie międzynarodowym. W wyniku powojennych niedopatrzeń oraz faktycznych intencji Zgromadzenia Ogólnego ONZ przy uchwalaniu rezolucji nr 2758, status Tajwanu pozostaje nieuregulowany, stąd kwestia interpretacji możliwości nawiązania z nim stosunków dyplomatycznych pozostaje otwarta. Jednocześnie przesłanki do traktowania go jako suwerennego państwa w świetle prawa międzynarodowego można wyliczyć odwołując się m.in. do zasady samostanowienia narodów oraz wymogów traktowania podmiotu jako państwa w rozumieniu Konwencji z Montevideo.

Obecne warunki ekonomiczne pozwalają również na inne wnioski i reakcje polityczne niż miało to miejsce jeszcze dekadę temu, odwołując się do teorii ekonomii instytucjonalnej poruszonej we wstępie. Można zatem stwierdzić, że kwestia utrzymywania stosunków dyplomatycznych z Tajwanem zależy obecnie w dużej mierze od ustaleń politycznych, a decyzja w tym zakresie powinna być zatem dostosowana do agendy i celów każdego kraju (lub grupy krajów, takich jak TSI), który rozważa nawiązanie takich stosunków. W ciągu ostatnich kilku lat można było zaobserwować np. powolną zmianę stanowiska w tym zakresie ze strony Stanów Zjednoczonych, Japonii i państw członkowskich UE, które w obliczu wojny na Ukrainie i rosnących napięć na linii państwa zachodnie-Chiny zaczęły coraz śmielej wyrażać poparcie dla demokratycznego społeczeństwa Tajwanu. Również kraje TSI, ze względu na rosnące niezadowolenie z przebiegu współpracy z Chinami, a zwłaszcza wobec chińskiego stanowiska w sprawie wojny na Ukrainie, powinny – i najprawdopodobniej zrewidują – swoją politykę wobec Chin w najbliższych latach. Należy jednak pamiętać, aby wyrażając poparcie dla Tajwanu oscylować w granicach działań, które nie będą niosły za sobą ryzyka konfliktu zbrojnego pomiędzy państwami zachodnimi a Chinami – czego przykłady zostały omówione wcześniej.

Bibliografia

1. P. Tůma, What’s driving Central and Eastern Europe’s growing ties with Taiwan?, “Atlantic Council”, 27.06.2023, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/whats-driving-central-and-eastern-europes-growing-ties-with-taiwan/ [dostęp: 06.10.2023]. ↑

2. Inicjatywa Trójmorza powstała w 2015 r. i została zainicjowana przez rządy Polski i Chorwacji. Jej pierwotnym założeniem było wzmocnienie współpracy regionalnej i promowanie rozwoju gospodarczego. Jednak od wybuchu wojny na Ukrainie 24 lutego 2022 r. jej cele zostały rozszerzone o wymiar geopolityczny, poprzez “promowanie spójności Unii Europejskiej i wzmacnianie więzi transatlantyckiej“, zob. Three Seas, Three Seas Initiative: Cele, https://3seas.eu/about/objectives [dostęp: 05.10.2023]. ↑

3. Które z kolei kształtują się na podstawie przekonań i idei, zob. D.C. North, Institutions, Institutional Change and Economic Performance. St Louis 1990, s. 131-140. ↑

4. Dokładnie omówione w H. Kissinger, World Order. London 2015. ↑

5. Pełny ich przegląd wykracza poza zakres niniejszego rozdziału, ale wycofanie się władz Republiki Chińskiej na Tajwan w 1949 r. po przegranej wojnie domowej z Chińską Republiką Ludową w latach 1945-1949 można uznać za najważniejszy punkt odniesienia, zob. K.T. Li, What Is Taiwan’s Legal Status According to International Law, Japan, and the US?, “The News Lens”, 02.12.2019, https://international.thenewslens.com/feature/taiwan-for-sale-2020/128242 [dostęp 14.03.2023]. ↑

6. S. Winkler, Taiwan’s UN Dilemma: To Be or Not To Be, “Brookings Institute Taiwan-US Quarterly Analysis”. 20.06.2012, https://www.brookings.edu/opinions/taiwans-un-dilemma-to-be-or-not-to-be/ [dostęp: 02.03.2023]. ↑

7. “Zgromadzenie Ogólne […] postanawia przywrócić wszystkie swoje prawa Chińskiej Republice Ludowej i uznać przedstawicieli jej rządu za jedynych prawowitych przedstawicieli Chin w Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz niezwłocznie wydalić przedstawicieli Chiang Kai-sheka z miejsca, które bezprawnie zajmują w Organizacji Narodów Zjednoczonych i we wszystkich organizacjach z nią związanych.”, patrz Organizacja Narodów Zjednoczonych, Rezolucja ONZ 2758: Przywrócenie zgodnych z prawem praw Chińskiej Republiki Ludowej w Organizacji Narodów Zjednoczonych. Nowy Jork 1971. ↑

8. E.C. Economy, The Third Revolution: Xi Jinping and the New Chinese State. Oxford 2018, s. 102-104. ↑

9. Są to: Belize, Gwatemala, Haiti, Honduras, Nauru, Palau, Paragwaj, Saint Kitts i Nevis, Saint Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Tuvalu, Watykan i Wyspy Marshalla, zob. World Population Review, op.cit. ↑

10. W dalszej części Republika Chińska będzie nazywana Tajwanem, biorąc pod uwagę jej słabnący związek z historyczną Republiką oraz ze względu na powszechnie stosowaną obecnie nomenklaturę. ↑

11. Wikipedia, Stosunki zagraniczne Tajwanu, “Wikipedia”, 23.02.2023, https://en.wikipedia.org/wiki/Foreign_relations_of_Taiwan [dostęp: 07.03.2023]. ↑

12. Wyprzedza m.in. takie kraje jak Szwecja (104 delegacje), Norwegia (99 delegacji) czy Finlandia (85 delegacji), zob. G. Van der Wees, Is Taiwan’s International Space Expanding or Contracting?, “The Diplomat”, 14.12.2021, https://thediplomat.com/2021/12/is-taiwans-international-space-expanding-or-contracting/ [dostęp: 02.03.2023]. ↑

13. Międzynarodowa Konferencja Państw Amerykańskich, Konwencja o prawach i obowiązkach państw (międzyamerykańska), 26.12.1933, https://avalon.law.yale.edu/20th_century/intam03.asp [dostęp: 06.03.2023]. ↑

14. W wielu przypadkach są one finansowane przez rząd, rozpowszechniając jego oficjalne poglądy i żądania – co oznacza, że de facto wykonują zadania podobne do ambasad, zob. A. Pascal, Taiwan’s Think Tanks and the Practice of Unofficial Diplomacy, “The Asia Dialogue”, 20.08.2019, https://theasiadialogue.com/2019/08/20/taiwans-think-tanks-and-the-practice-of-unofficial-diplomacy/ [dostęp 06.03.2023]. ↑

15. Organizacja Narodów Zjednoczonych, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych. Nowy Jork 1966. ↑

16. Ibidem. ↑

17. Centrum Studiów Wyborczych, Narodowy Uniwersytet Chengchi. Taiwanese / Chinese Identity(1992/06~2022/12), https://esc.nccu.edu.tw/PageDoc/Detail?fid=7800&id=6961 [dostęp 06.10.2023]. ↑

18. Zbiór traktatów Organizacji Narodów Zjednoczonych, Status traktatów: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=IV-4&chapter=4&clang=_en [dostęp 06.03.2023]. ↑

19. Szerzej na ten temat w J. Drun, B.S. Glaser, The Distortion of UN Resolution 2758 to Limit Taiwan’s Access to the United Nations. Washington, DC 2022, s. 36-44. ↑

20. Y.J. Chen, Must Taiwan Remain Invisible for the Next 50 Years?, “The Diplomat”, 25.10.2021, https://thediplomat.com/2021/10/must-taiwan-remain-invisible-for-the-next-50-years/ [dostęp 06.03.2023]. ↑

21. Organizacja Narodów Zjednoczonych, Karta Narodów Zjednoczonych. San Francisco 1945. ↑

22. Tajwan ma 57. największą populację na świecie – co oznacza, że w ONZ reprezentowanych jest prawie 140 krajów o populacji mniejszej niż Tajwan, patrz Worldometer. Countries in the world by population (2023), https://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ [dostęp 07.03.2023]. ↑

23. L. Chung, Supports grows for Taiwan to take part in UN, but status change ‘still runs through Beijing’, “South China Morning Post”, 30.10.2021. ↑

24. A. Nicita, C. Razo, Chiny: The rise of a trade titan, “UNCTAD News”, 27.04.2021, https://unctad.org/news/china-rise-trade-titan [dostęp 07.03.2023]. ↑

25. Również inicjatywa Nowego Jedwabnego Szlaku ogłoszona w 2013 r. przez Xi Jinpinga jest postrzegana przez wielu analityków w tym kontekście jako długoterminowa strategia gospodarczego powiązania sąsiadów z Chinami, zob. Inicjatywa Pasa i Szlaku w globalnym krajobrazie handlu, inwestycji i finansów. Paryż 2018, s. 4. ↑

26. C. Miller, Chip War. Walka o najbardziej krytyczną technologię na świecie. London 2022, s. 163-167. ↑

27. Ibidem, s. 164-165. ↑

28. BBC, A quick guide to the US-China trade war, “BBC News”, 16.01.2020, https://www.bbc.com/news/business-45899310 [dostęp 09.03.2023]. ↑

29. R. Richard, China and the race for technological supremacy, “Polytechnique insights”, 23.03.2022, https://www.polytechnique-insights.com/en/braincamps/economy/the-technology-war-between-china-and-the-usa/china-and-the-race-for-technological-supremacy/ [dostęp: 05.10.2023]. ↑

30. M. Maciejewska, Inicjatywa Trójmorza vs Inicjatywa Pasu i Szlaka, “Układ Sił” 2022, no. 36, pp. 93-97. ↑

31. E. Ricci, Inicjatywa 16 1, “Geopolitica.info”, 21.02.2019, https://www.geopolitica.info/the-161-initiative/ [dostęp: 05.10.2023]. ↑

32. Rosnące napięcia między Chinami a państwami zachodnimi związane z brakiem potępienia rosyjskiej inwazji na Ukrainę stały się jednak pretekstem dla części państw do rewizji zasadności przynależności do chińskiej inicjatywy. Litwa opuściła format w 2021 r., a Łotwa i Estonia w 2022 r., zob. D. Kochis, Europe Must Put China’s 16 1 Format Out of Its Misery, “The Heritage Foundation”, 10.08.2022, https://www.heritage.org/asia/commentary/europe-must-put-chinas-161-format-out-its-misery [dostęp: 05.10.2023]. ↑

33. B. Kowalski, Cisza na froncie wschodnim: Chińskie inwestycje w Europie Środkowej wciąż marginalne, “Środkowoeuropejski Instytut Studiów Azjatyckich”, 18.06.2019, https://ceias.eu/all-quiet-on-the-eastern-front-chinese-investments-in-central-europe-are-still-marginal/ [dostęp: 06.10.2023]. ↑

34. A. McCaleb, Á. Szunomár, Chinese foreign direct investment in central and eastern Europe: an institutional perspective, (w:) Chinese investment in Europe: corporate strategies and labour relations, Drahokoupi J. (red.). Bruksela 2017, s. 129. ↑

35. G. Lewicki, Chiński Pas i Szlak spotyka się z Inicjatywą Trójmorza Chińska i amerykańska lepka siła w kontekście pandemii COVID-19 i strategicznych interesów Polski. Warszawa: 2020, s. 26-28. ↑

36. Ibidem. ↑

37. Zob. baza danych Obserwatorium Złożoności Gospodarczej, https://oec.world/en [dostęp: 06.10.2023]. ↑

38. Ibidem. ↑

39. Zob. G. Grieger, E. Claros, Chiny, format 16 1 i UE. Bruksela: 2018. ↑

40. Warto w tym miejscu dodać, że po wybuchu wojny na Ukrainie i pogorszeniu relacji Chin z krajami zachodnimi, co zostanie szerzej omówione w kolejnej sekcji, wartość wymiany handlowej z Chinami najprawdopodobniej spadła – nie zostało to jednak jeszcze odzwierciedlone w tekście ze względu na brak dostępności najnowszych danych. ↑

41. ⁴ lutego 2022 r. Chiny i Rosja zadeklarowały “bezgraniczną przyjaźń”, co zdaniem wielu komentatorów stało się powodem oficjalnego potwierdzenia osi Pekin-Moskwa, zob. S. Czubkowska, op.cit., s. 82. ↑

42. C.Y. Lee, Ukraina i Tajwan: Comparison, Interaction, and Demonstration, “Taiwan Insight”, 04.04.2022, https://taiwaninsight.org/2022/04/04/ukraine-and-taiwan-comparison-interaction-and-demonstration/ [dostęp 09.03.2023]. ↑

43. M. Martina, D. Brunnstrom, CIA chief warns against underestimating Xi’s ambitions toward Taiwan, “Reuters”, 03.02.2023, https://www.reuters.com/world/cia-chief-says-chinas-xi-little-sobered-by-ukraine-war-2023-02-02/ [dostęp 09.03.2023]. ↑

44. N.N. Taleb, Zderzenie dwóch systemów, “Incerto”, 19.04.2022, https://medium.com/incerto/a-clash-of-two-systems-47009e9715e2 [dostęp 09.03.2023]. ↑

45. H. Cooper, T. Gibbons-Neff, E. Schmidt, J.E. Barnes, Troop Deaths and Injuries in Ukraine War Near 500,000, U.S. Officials Say, “The New York Times”, 18.08.2023, https://www.nytimes.com/2023/08/18/us/politics/ukraine-russia-war-casualties.html [dostęp: 06.10.2023]. ↑

46. W szczególności pod względem posiadanego sprzętu wojskowego, zob. Global Firepower, Comparison of China and Russia Military Strengths (2023), https://www.globalfirepower.com/countries-comparison-detail.php?country1=china&country2=russia [dostęp: 06.20.2023]. ↑

47. H. Davidson, Nancy Pelosi arrives in Taiwan as China puts military on high alert, The Guardian, 02.08.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/aug/02/nancy-pelosi-lands-in-taiwan-amid-soaring-tensions-with-china [dostęp: 13.03.2023]. ↑

48. Tamże. ↑

49. Rzeczpospolita. Biden: Jeśli Chiny zaatakują Tajwan, będziemy bronić wyspy. “Rzeczpospolita”, 19.09.2022, https://www.rp.pl/dyplomacja/art37078011-biden-jesli-chiny-zaatakuja-tajwan-bedziemy-bronic-wyspy [dostęp: 07.03.2023]. ↑

50. Y.H. Chen, Polityka Japonii wobec Tajwanu w erze Xi Jinpinga: Moving Toward Strategic Clarity. “Przegląd Strategiczny” 2022, nr 15, s. 299-302. ↑

51. Tamże. ↑

52. K. Takahashi, How Would Japan Respond to a Taiwan Contingency?, “The Diplomat”, 20.08.2022, https://thediplomat.com/2022/08/how-would-japan-respond-to-a-taiwan-contingency/ [dostęp: 13.03.2023]. ↑

53. T. Kajimoto, T. Yamaguchi, Japan unveils record budget in boost to military spending, “Reuters”, 23.12.2022, https://www.reuters.com/markets/asia/japan-unveils-record-budget-boost-military-capacity-2022-12-23/ [dostęp: 13.03.2023]. ↑

54. A. Qin, S. Erlanger, As Distrust of China Grows, Europe May Inch Closer to Taiwan, “The New York Times”, 10.11.2021, https://www.nytimes.com/2021/11/10/world/asia/taiwan-europe-china.html [dostęp 13.03.2023]. ↑

55. Co ciekawe, zgodnie z obecnym stanowiskiem Unii Europejskiej, “polityka jednych Chin nie uniemożliwia nam – Unii Europejskiej – kontynuowania i intensyfikowania naszej współpracy z Tajwanem”, co sugeruje, że Tajwan jest traktowany przez Unię Europejską jako podmiot całkowicie odrębny od Chin, zgodnie z interpretacją przedstawioną w poprzednich sekcjach, zob. M. Esteban, M. Malinconi, EU-Taiwan relations continue to expand in the framework of the One China Policy, “Elcano Royal Institute”, 10.10.2022, https://www.realinstitutoelcano.org/en/commentaries/eu-taiwan-relations-continue-to-expand-in-the-framework-of-the-one-china-policy/ [dostęp: 13.03.2023]. ↑

56. R.Q. Turcsányi, Chiny i sfrustrowany region: Central and Eastern Europe’s Repeating Troubles with Great Powers, “China Report” 2020, no. 56, s. 60-77. ↑

57. J. Melnikova, Chiny i Europa: Co to było? The Rise and Crumbling of the ’16 1′ Format, “Valdai Discussion Club”, 26.01.2023, https://valdaiclub.com/a/highlights/china-and-europe-what-was-it-the-rise-and-crumblin/ [dostęp: 06.10.2023]. ↑

58. I. Karásková, Wahadło polityki zagranicznej: Explaining the Tension between Normative Impulses and Economic Interests in Czech-China Relations, “Heinrich-Böll-Stiftung”, 20.10.2020, https://cz.boell.org/en/2020/10/20/foreign-policy-pendulum-explaining-tension-between-normative-impulses-and-economic [dostęp: 06.10.2023]. ↑

59. Deutsche Welle, Tajwan otwiera przedstawicielstwo na Litwie, “Deutsche Welle”, 18.11.2021, https://www.dw.com/en/taiwan-opens-representative-office-in-lithuania/a-59853874 [dostęp: 06.10.2023]. ↑

60. Szerzej na ten temat S. Czubkowska, Chińczycy trzymają nas mocno. Kraków 2022. ↑

61. W tym decyzja o poparciu roszczeń Rosji w sprawie przeprojektowania europejskiej architektury bezpieczeństwa poprzez wspólne oświadczenie sprzeciwiające się rozszerzeniu NATO w dniu⁴ lutego 2022 r., patrz Federacja Rosyjska, Chińska Republika Ludowa. Wspólne oświadczenie Federacji Rosyjskiej i Chińskiej Republiki Ludowej w sprawie stosunków międzynarodowych wkraczających w nową erę i globalnego zrównoważonego rozwoju. Pekin 2022. ↑

62. Na przykład Tajpej żyje pod ciągłą presją ze strony Pekinu, w tym rosnącej liczby wtargnięć do tajwańskiej strefy identyfikacji obrony powietrznej przez chińskie samoloty bojowe lub kampanie dezinformacyjne, patrz R. Kumar, In Taiwan China has launched a disinformation campaign in Chinese on the Russian invasion of Ukraine, “Reuters Institute”, 29.03.2022, https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/news/taiwan-china-has-launched-disinformation-campaign-chinese-russian-invasion-ukraine [dostęp: 07.10.2023]. ↑

63. A. Bachulska, Tajwan i Europa Środkowo-Wschodnia to więcej niż pionki w grze większych graczy, “China Observers in Central and Eastern Europe”, 06.10.2022, https://chinaobservers.eu/taiwan-and-central-eastern-europe-are-more-than-just-pawns-in-bigger-players-game/ [dostęp: 07.10.2023]. ↑

64. M. Šimalčík, CEIAS launches Center for CEE-Taiwan Relations, “Central European Institute of Asian Studies”, 28.04.2022, https://ceias.eu/launching-center-for-cee-taiwan-relations-2/ [dostęp: 07.10.2023]. ↑

65. C. Horton, Chiny tracą wschód Europy na rzecz Tajwanu, “The China Project”, 31.01.2023, https://thechinaproject.com/2023/01/31/china-is-losing-europes-east-to-taiwan/ [dostęp: 07.10.2023]. ↑

66. M. Hudec, Europa Środkowa napędza relacje UE-Tajwan, “Euractiv”, 14.03.2023, https://www.euractiv.com/section/politics/news/central-europe-drives-eu-taiwan-relations/ [dostęp: 07.10.2023]. ↑

67. R. Bartlett-Imadegawa, Taiwan-backed fund invests in Central, Eastern Europe as ties warm, “Nikkei Asia”, 24.06.2023, https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Taiwan-backed-fund-invests-in-Central-Eastern-Europe-as-ties-warm2 [dostęp: 07.10.2023]. ↑

68. I. Karásková, How China lost Central and Eastern Europe, “Mercator Institute for China Studies”, 22.04.2022, https://www.merics.org/en/comment/how-china-lost-central-and-eastern-europe [dostęp: 06.10.2023]. ↑

69. N.K. Cobbins, Taiwanese Sovereignty & the United States’ Assurance and Dissuasion Alliance to Combat Chinese Use of Force, lipiec 2021, https://www.airuniversity.af.edu/Portals/10/ISR/student-papers/AY21-22/TaiwaineseSovereigntyDissuation_Cobbins.pdf [dostęp: 06.10.2023]. ↑

70. G. Rachman, Ukraine and the start of a second cold war, “Financial Times”, 06.06.2022, https://www.ft.com/content/34481fbd-4ca7-4bb3-bef5-e68fefed7438 [dostęp: 13.03.2023]. ↑

71. Polska zwiększyła minimalny ustawowy wymóg wydatków wojskowych do 3% PKB, począwszy od 2023 r., zob. J. Ciślak, Polska planuje gigantyczne wydatki na obronność w 2023 roku, “Defence24”, 30.08.2022, https://defence24.pl/polityka-obronna/polska-planuje-gigantyczne-wydatki-na-obronnosc-w-2023-roku [dostęp: 06.10.2023]. ↑

72. Kearney. Europa pilnie potrzebuje inwestycji w wiodący ekosystem półprzewodników. Atlanta 2021, s. 24. ↑

73. M. Ruta, How the war in Ukraine is reshaping world trade and investment, “World Bank Blogs”, 03.05.2022, https://blogs.worldbank.org/developmenttalk/how-war-ukraine-reshaping-world-trade-and-investment [dostęp: 14.03.2023]. ↑

74. Będą się one różnić w zależności od stopnia i strategii rozwoju danej gospodarki. Przykładowo, dla krajów wysoko rozwiniętych takim kluczowym sektorem mogą być półprzewodniki, podczas gdy dla krajów rozwijających się może to być przemysł ciężki lub energetyka. ↑

75. J. Drun, B.S. Glaser, op.cit, s. 6. ↑

76. Zgodnie z jego treścią, Tajwan powinien być “traktowanyna mocy prawa Stanów Zjednoczonych tak samo jak obce kraje, narody, stany, rządy lub podobne podmioty“, uznając go tym samym za odpowiednik obcego państwa. Stanowi również, że “Stany Zjednoczone udostępnią Tajwanowi takie artykuły obronne i usługi obronne w takiej ilości, jaka może być konieczna, aby umożliwić Tajwanowi utrzymanie wystarczającej zdolności do samoobrony”, patrz Kongres Stanów Zjednoczonych, Taiwan Relations Act: H.R. 2479. Waszyngton 1979. ↑

77. M. Šimalčík, A. Gerstl, D. Remžová, Beyond the Dumpling Alliance: Tracking Taiwan’s relations with Central and Eastern Europe, Bratislava 2023, s. 98-111. ↑

78. Według Election Study Center of National Chengchi University, jeśli chodzi o deklarowane przez Tajwańczyków preferencje dotyczące status quo Tajwanu, dwie najpopularniejsze odpowiedzi reprezentujące łącznie poglądy prawie 60% społeczeństwa opowiadają się za utrzymaniem status quo tak długo, jak to możliwe, podczas gdy wszystkie warianty oscylujące wokół utrzymania status quo przynajmniej przez jakiś czas to pogląd podzielany przez ponad 75% Tajwańczyków ogółem, patrz Election Study Center, National Chengchi University, Taiwan Independence vs. Unification with Mainland (1994). Unification with the Mainland(1994/12~2022/12), https://esc.nccu.edu.tw/PageDoc/Detail?fid=7801&id=6963 [dostęp: 06.10.2023]. ↑

79. T.S. Rich, Does It Matter If Taiwan Loses Formal Recognition?, “Australian Outlook”, 19.10.2019, https://www.internationalaffairs.org.au/australianoutlook/does-it-matter-if-taiwan-loses-formal-recognition/ [dostęp: 06.10.2023]. ↑