Chorwacja i euro (część 2): ocena krótko po przejściu na euro

Część 1 można znaleźć tutaj.

W 2023 r. Chorwacja osiągnęła kluczowy kamień milowy integracji z UE. Po dekadzie członkostwa w UE kraj bałkański dołączył do strefy euro i strefy Schengen. Ponieważ jednolity rynek UE obchodzi w tym roku 30. rocznicę powstania, oznacza to dramatyczną zmianę w sposobie, w jaki chorwaccy mieszkańcy i przedsiębiorstwa uczestniczą w jego korzyściach i korzystają z nich.

Dzięki powiązaniom handlowym i finansowym gospodarka Chorwacji jest dobrze zintegrowana ze strefą euro. Ma około 4 milionów mieszkańców, a jej PKB stanowi około 0,5% całkowitego PKB strefy euro. Podobnie jak w całej strefie euro, przemysł (w tym budownictwo) i usługi stanowią odpowiednio około 25% i 72% wartości dodanej brutto Chorwacji. W 2019 r. ponad 19% produktu krajowego brutto (PKB) Chorwacji zostało wygenerowane przez turystykę. Odsetek ten znacznie spadł w 2020 r. z powodu pandemii koronawirusa (COVID-19), ale wzrósł w latach 2021 i 2022. Jest to najbardziej zaludnione państwo członkowskie UE. Turystyka ma również znaczący wpływ na inne sektory gospodarki.

Źródło: Europejski Bank Centralny, 2023

Przed legalnym przyjęciem euro gospodarka Chorwacji charakteryzowała się wysokim stopniem euroizacji. Znaczna część długu rządowego i prywatnego została wyemitowana w euro, odzwierciedlając mieszankę walutową oszczędności rodzinnych i aktywów płynnych posiadanych przez przedsiębiorstwa niefinansowe.^[1] W ciągu dziesięciu lat poprzedzających przyjęcie euro, cykl gospodarczy chorwackiej gospodarki był silnie zsynchronizowany z cyklem strefy euro.

Źródło: Europejski Bank Centralny, 2023

Przeprowadzona 30 czerwca przez Komisję Europejską (KE) ocena przyjęcia euro w Chorwacji wskazuje, że przejście było płynne i skuteczne.^[2] W badaniu stwierdzono, że przygotowania do przejścia odbyły się zgodnie z planem, a współfinansowana przez Komisję publiczna kampania informacyjna dostarczyła mieszkańcom terminowych, ukierunkowanych i zwięzłych informacji.

Osiemdziesiąt osiem procent osób było dobrze poinformowanych o wprowadzeniu euro, a sześćdziesiąt jeden procent uważało, że procedura była łatwa i skuteczna, zgodnie z badaniem Eurobarometru przeprowadzonym miesiąc po zmianie waluty.^[3]

Dwutygodniowy okres, w którym zarówno kuna, jak i euro były w obiegu, przebiegł bez incydentów. Konieczność publikowania cen zarówno w kunach, jak i w euro rozpoczęła się 5 września 2022 r. i zakończy się 31 grudnia 2023 r. Ponadto, począwszy od września 2022 r., chorwacki rząd stale monitorował ceny 103 predefiniowanych i powszechnie kupowanych towarów i usług konsumpcyjnych w dziewięciu chorwackich miastach.

Konsekwencje dla cen

Naturalne było, że opinia publiczna była zaniepokojona potencjalnym wpływem transformacji na ceny, zwłaszcza w erze rosnącej inflacji.^[4],[5] Chorwacki rząd podjął jednak wszelkie niezbędne środki, aby uniknąć nadużyć, a wpływ nieuzasadnionych podwyżek cen na zagregowaną inflację wydaje się być dość minimalny i zasadniczo zgodny z tym, co zaobserwowano podczas wcześniejszych transformacji. W ciągu pierwszych dwóch tygodni stosowania euro inspektorzy ukarali przedsiębiorstwa grzywnami w łącznej wysokości 234 000 euro za nieuzasadnione podwyżki cen. Ponadto rząd ograniczył ceny ośmiu podstawowych produktów, od cukru po kurczaki.

W dniu 16 sierpnia 2022 r. wprowadzono “Kodeks etyki biznesowej dotyczący wprowadzenia euro”. W celu zapewnienia klientom bezpiecznego środowiska podczas niezawodnego i przejrzystego wprowadzania euro, określa on normy etycznego postępowania. Próbuje zagwarantować stabilność cen towarów i usług, pomagając firmom w ponownym obliczaniu i wyświetlaniu cen dokładnie i bez nieuzasadnionych podwyżek. Jego siedem zasad zawiera również istotne elementy praktycznych przygotowań, takie jak dokładne przeliczanie cen i innych wartości pieniężnych, wyświetlanie ustalonego kursu wymiany oraz edukacja i szkolenie personelu w zakresie metody wprowadzania euro.

Kodeks zachęca firmy do zobowiązania się do niewykorzystywania przejścia na euro dla własnych korzyści, do przestrzegania standardów regulujących przejście oraz do zapewnienia klientom odpowiedniej pomocy. Jest on wzorowany na udanych działaniach wolontariuszy wykorzystywanych podczas poprzednich transformacji. Firmy, które przyłączą się do inicjatywy, uzyskają prawo do wyświetlania etykiety identyfikacji wizualnej Kodeksu w punktach sprzedaży, w miejscach świadczenia usług i na stronach internetowych, a także podczas działań marketingowych i promocyjnych, takich jak drukowane ulotki i katalogi, reklama internetowa i marketing w mediach społecznościowych, media mobilne i inne. Odznaka wskazuje konsumentom, że ceny zostały dokładnie ustalone i że firmy są godne zaufania. W przypadkach, w których zasady nie są przestrzegane, pozwolenie na pokazywanie etykiety zostanie anulowane. Ponad 80% chorwackich sklepów przyjęło kodeks postępowania w celu zapewnienia właściwej podwójnej wyceny produktów.^[6]

Odnosząc się do ogólnego zaniepokojenia opinii publicznej skokami cen wynikającymi z przyjęcia euro, prezes Chorwackiego Banku Narodowego Boris Vujčić powiedział Financial Times:^[7] “Możemy teraz z całą pewnością powiedzieć, że wpływ wprowadzenia euro nie był znaczący na ceny”

Jak pokazano na poniższym wykresie, chorwacki ogólny indeks HICP (zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych) kontynuował trend wzrostowy wraz z indeksem strefy euro z niewielkimi wahaniami, wskazując na silną korelację między chorwacką gospodarką a jej europejskimi partnerami jeszcze przed wdrożeniem wspólnej waluty. Warto zauważyć, że po przyjęciu euro ujemna różnica w stosunku do średniej europejskiej wzrosła. Można to również wyjaśnić, patrząc na roczną stopę zmian HICP.

Źródło: Eurostat, 2023

Na podstawie wstępnej oceny dostępnych informacji Falagiarda i in.^[8] zauważyli, że wpływ nieuzasadnionych podwyżek cen na zagregowaną inflację wydaje się być bardzo niewielki i zgodny z tym, co zaobserwowano podczas poprzednich transformacji. Podkategorie produktów i usług, które najbardziej ucierpiały w wyniku podwyżek cen w poprzednich okresach przejściowych, odnotowały największe miesięczne wzrosty cen. Niemniej jednak, ze względu na stosunkowo niewielką wagę najbardziej dotkniętych kategorii oraz fakt, że inne podkategorie nie były tak dotknięte, całkowity miesięczny wzrost kosztów usług był ograniczony. Zgodnie z poniższym wykresem, miesięczna roczna stopa zmian HICP w Chorwacji w styczniu wyniosła 12,5%, a w czerwcu spadła do 8,3%. Wskazuje to, że efekt nieuzasadnionych podwyżek cen był prawdopodobnie ograniczony do stycznia, a euro pomaga Chorwacji złagodzić poprzednie skoki inflacji związane z importem.

Źródło: Eurostat, 2023

Pomimo bardziej surowego otoczenia inflacyjnego, wpływ przejścia na euro na ceny konsumpcyjne w Chorwacji był jak dotąd bardzo minimalny i miał taki sam rozmiar, jak odnotowany po poprzednich zmianach waluty.^[9] Napływające dane pozwolą na dokładniejszą ocenę wpływu przejścia na euro na ceny, w tym jego elementów dystrybucyjnych. Konieczne jest ciągłe monitorowanie. Doświadczenie Chorwacji jest ważną lekcją dla innych państw członkowskich UE przyjmujących euro, ponieważ wskazuje, że koszty gospodarcze wynikające z wpływu przejścia na euro na inflację są ograniczone i mają charakter jednorazowy.

Skutki wprowadzenia euro na poziomie geopolitycznym

Geopolityczne znaczenie wejścia Chorwacji do strefy euro wykracza poza jej znaczenie makroekonomiczne. Z perspektywy historycznej Chorwacja nieustannie dążyła do zdefiniowania swojej tożsamości. Jako kraj graniczny między imperiami austriackim i osmańskim w całej nowożytnej historii, katolicki naród bałkański był pod silnym wpływem dynamiki imperialnej rywalizacji i cierpiał z powodu tęsknoty za samostanowieniem, która nigdy nie mogła się zmaterializować aż do II wojny światowej. Jako członek jugosłowiańskiej monarchii założonej przez Belgrad po I wojnie światowej, Chorwacja czuła się niedostatecznie reprezentowana i marginalizowana. Jednak pierwszy rozpad Jugosławii w 1941 r. dał szansę na pokonanie serbskiej supremacji i ustanowienie Wielkiej Chorwacji pod przywództwem Ante Pavelicia. Niemniej jednak zakończenie wojny potwierdziło istnienie państwa jugosłowiańskiego, w którym Chorwacja była jedynie podmiotem federacyjnym.

Dopiero w 1991 roku Chorwacja była w stanie odzyskać wolność, postrzegając Europę jako swoje naturalne miejsce przynależności. Od czasu rozpadu Jugosławii Chorwacja starała się “europeizować” poprzez głębsze formy integracji ze Wspólnotą Europejską, przy wsparciu kluczowych krajów europejskich, które miały znaczące historyczne więzi z Zagrzebiem, takich jak Niemcy, Austria, Włochy i Watykan – wszystkie te kraje od 1992 r. zagorzale uznają chorwacką niepodległość i suwerenność. W tym kontekście “europeizacja” Chorwacji była odwrotnie proporcjonalna do jej oddzielenia od Serbii i jugosłowiańskiego dziedzictwa.

Z geopolitycznego punktu widzenia, przystąpienie Chorwacji do strefy euro i strefy Schengen – w połączeniu z jej przystąpieniem do NATO w 2009 r. – podkreśla determinację Zagrzebia, by należeć do euroamerykańskiego Zachodu i zdystansować się od swojej jugosłowiańskiej historii, zwłaszcza w odniesieniu do Serbii i jej stosunków z Rosją.

Trzydziestoletnia transformacja euroatlantycka w Chorwacji, która rozpoczęła się wraz z uznaniem tego kraju przez większość państw zachodnich, jest już zakończona. Z pewnością integracja europejska Chorwacji ma ogromne konsekwencje w kontekście geopolitycznej rywalizacji UE i Rosji na Bałkanach. Geopolityczne znaczenie chorwackiego “zwrotu na zachód” polega na zmniejszeniu rosyjskich wpływów na Bałkanach Zachodnich i zwiększeniu niemieckiej oraz, w mniejszym stopniu, włoskiej penetracji strategicznej na tym obszarze.^[10] Podczas gdy rola regionalnych aktorów, takich jak Rosja i Turcja, rośnie na Bałkanach Zachodnich – odpowiednio w Serbii, Albanii i Kosowie – tak samo rośnie rola narodów europejskich, które w przeszłości były silnie związane z regionem bałkańsko-danubijskim, takich jak Niemcy, Austria i Włochy. Taktyka regionalna pod wpływem Rosji, Turcji, a ostatnio także Chin, stanowi przeszkodę dla integracji Bałkanów Zachodnich, która jest obecnie napędzana przez Zachód. Moskwa, Ankara i Pekin są dziś głównymi aktorami kwestionującymi hegemonię Brukseli i Waszyngtonu na Bałkanach.

Oprócz konkurencyjnych inicjatyw geopolitycznych, stosunkowo powszechny eurosceptycyzm mógł utrudnić Chorwacji integrację europejską. Jednak chorwacki eurosceptycyzm, który ostatecznie koncentruje się na kwestiach gospodarczych, a nie politycznych lub ideologicznych, jest powszechny wśród niewielkiej części społeczeństwa, a urzędnicy partyjni i elity polityczne zasadniczo nie wykazują eurosceptycyzmu.^[11]

Co więcej, w przeciwieństwie do innych krajów bałkańskich, takich jak Serbia, Chorwacja wydaje się przezwyciężać swoje eurosceptyczne skłonności poprzez stałe zaangażowanie w inspirowane Zachodem projekty, takie jak proeuroatlantycka Inicjatywa Trójmorza (TSI), której inauguracyjny szczyt odbył się w Dubrowniku w 2016 roku. Ogólnie rzecz biorąc, Chorwacja była lepiej przygotowana do konwergencji z dorobkiem prawnym UE niż Serbia ze względu na mniej ograniczoną wewnętrzną arenę polityczną, niewielkie uzależnienie od ingerencji regionalnych mocarstw w jej politykę i gospodarkę oraz bardziej konsekwentne podejście UE do rozszerzenia.^[12]

Odniesienia

1. https://www.ecb.Europa.eu/pub/economic-bulletin/focus/2023/html/ecb.ebbox202208_02~15fd36600a.en.html#:~:text=On%201%20January%202023%20Croatia,since%20Lithuania%20joined%20in%202015. ↑
2. https://economy-finance.ec.Europa.eu/system/files/2023-06/COM_2023_341_1_EN_ACT_part1_v4.pdf ↑
3. https://Europa.eu/Eurobarometer/surveys/detail/3013 ↑
4. https://www.express.co.uk/news/world/1724015/croatia-Euro-Eurozone-schengen-European-union-ivan-sincic-mep ↑
5. https://www.euractiv.com/section/economy-jobs/news/croatia-clashes-with-merchants-over-post-Euro-wild-price-hikes/ ↑
6. https://economy-finance.ec.Europa.eu/system/files/2023-06/COM_2023_341_1_EN_ACT_part1_v4.pdf ↑
7. https://www.ft.com/content/6e3b5bee-a953-45ed-a91a-75c0c1dfaada ↑
8. https://www.ecb.Europa.eu/press/blog/date/2023/html/ecb.blog.230307~1669dec988.en.html ↑
9. https://www.ecb.Europa.eu/press/blog/date/2023/html/ecb.blog.230307~1669dec988.en.html ↑
10. https://www.colEurope.eu/sites/default/files/research-paper/edp_6-2020_heemskerk_0.pdf ↑
11. https://ecfr.eu/article/commentary_wall_in_the_Eurosceptic_challenge_in_croatia/ ↑
12. https://www.colEurope.eu/sites/default/files/research-paper/edp_6-2020_heemskerk_0.pdf ↑